Yaş İlerledikçe Ekran Süresi Kısalmalıdır!
Prof. Dr. Aynur Özge
Zaman zaman hepimiz “Biraz dizi izleyeyim, sonra kapatırım” deriz ama farkına bile varmadan saatler geçmiş olur. Hele sosyal medyada gezinirken, beynin saati neredeyse durur! Bu durum gençlerde bile dikkat sorununa yol açarken, yaş ilerledikçe beyin sağlığı üzerinde çok daha ciddi etkiler yaratır.
🧠 Beyin ekrana nasıl tepki verir?
Beynimiz doğası gereği hareketi, ışığı ve sesi ödül gibi algılar. Bu yüzden ekran karşısında geçirilen süre, beynin dopamin sistemini sürekli uyarır. Ancak yaşla birlikte bu sistemin dengesi bozulur:
- Beyin, sürekli uyarılmaya karşı duyarsızlaşır,
- Dikkat süresi kısalır,
- Gerçek dünyadan gelen uyarılara tepki yavaşlar,
- Bellek devreleri pasifleşir.
Yani ekran, yaşlı beyinde tıpkı aşırı gürültü gibi “bilişsel yorgunluk” yaratır.
📺 Uzun süre televizyon izlemek neden risklidir?
Televizyon karşısında geçirilen saatler, pasif bir izleme biçimidir.
Beyin görüntüyü alır ama işleme, yorumlama ve üretme devreleri devre dışı kalır.
Araştırmalar, günde 3 saatten fazla televizyon izleyen orta ve ileri yaş bireylerde:
- Hafıza performansının daha hızlı düştüğünü,
- Dil akıcılığının zayıfladığını,
- Yürütücü işlevlerin (planlama, karar verme) yavaşladığını gösteriyor.
Buna karşılık aynı süreyi okuma, sohbet etme, bulmaca çözme gibi aktif etkinliklerle geçirmek beyin için adeta spor gibidir.
📱 Sosyal medyada geçirilen zamanın görünmeyen etkileri
Telefon, beynin uyarı merkezine sürekli “küçük dopamin atışları” gönderir: bildirim sesi, yeni mesaj, beğeni…
Zamanla bu mikro keyifler bir tür bağımlılık döngüsü yaratır.
Bu da şu sonuçları doğurur:
- Dikkat dağınıklığı ve unutkanlık,
- Uyku bozuklukları (özellikle mavi ışığın melatonini baskılamasıyla),
- Duygusal dalgalanmalar ve huzursuzluk,
- Gerçek ilişkilerden uzaklaşma ve yalnızlık hissi.
Unutmayın: yalnızlık, demans için kanıtlanmış bir risk faktörüdür.
Yani sosyal medya sizi kalabalıkta yalnızlaştırdığında, beyin için iki kat yük oluşturur.
⏳ Yaş ilerledikçe neden ekran süresi kısalmalı?
Yaşla birlikte beyindeki sinir ağları yeni bilgileri daha yavaş işler, uyarılara karşı daha duyarlı hale gelir.
Uzun ekran süresi bu nedenle:
- Beynin enerji rezervini tüketir,
- Görsel işlem merkezlerini aşırı çalıştırır,
- Hafıza merkezlerini atıl bırakır,
- Uyku kalitesini bozar,
- Ve uzun vadede bilişsel esnekliği azaltır.
Tüm bunlar, demans ve depresyon için zemin hazırlar.
🌿 Beyin dostu ekran alışkanlıkları
- Günlük ekran sürenizi 2 saatle sınırlayın.
- Yatmadan en az 1 saat önce ekran kapatın.
- Pasif izleme yerine aktif katılım gerektiren içerikleri tercih edin (örneğin belgeselleri not alarak izleyin).
- Her 30 dakikada bir ekrandan kalkın, pencereyi açın, birkaç adım atın.
- Gerçek sohbetleri ekrandaki kelimelere tercih edin.
☀️ Son söz
Beyin, kas gibi çalıştıkça güçlenir.
Televizyon ve telefonlar bizi bilgilendirir ama aynı zamanda beynin üretken devrelerini tembelleştirebilir.
Yaş ilerledikçe en iyi beyin yatırımı, ekran karşısında geçirilen zamanı azaltıp, yaşayan hayata yeniden karışmaktır. Aktif yaş alma evleri yada emekli evleri, dost meclisleri yada parklar en güzel adreslerdir.
Sağlıkla, hareketle ve berrak bir zihinle kalın.
Daha fazla okuma için:
- National Institute on Aging. Screen time and brain health in older adults. 2024.
- Tohoku University Study. TV viewing and cognitive decline in aging. 2023.
- Harvard Health Publishing. The aging brain and media use. 2024.
- Oxford Internet Institute. Social media, sleep, and cognitive aging. 2023.
- Lancet Commission on Dementia Prevention. Lifestyle and digital behavior factors. 2024.
