Yaş Alınca Kişilik Neden Değişir? Beynin Sosyal Devrelerinde Ne Olur?

Prof. Dr. Aynur Özge

Yaşlanan yakınlarımızla ilgili belki de en çok duyduğumuz cümle şu:

“Eskiden böyle değildi…”

Eskiden sabırlı olan biri tahammülsüzleşmiş olabilir. İnce düşünceli, neşeli bir eş artık içe kapanmış, karamsar olabilir. Hatta bazıları “huysuz”, “bencil” ya da “acımasız” bile görünebilir. Oysa bu değişimler sadece hayatın getirdiği yorgunlukla değil, beynin sosyal devrelerinde meydana gelen biyolojik değişikliklerle de ilgilidir.

Bu yazıda birlikte “karakter mi değişiyor, beyin mi dönüşüyor?” sorusuna bilimsel ama anlayış dolu yanıtlar arayacağız.

🧠 Kişilik Değişiyor mu, Beyin mi?

Kişilik, sadece huy, mizah anlayışı ya da ahlaki değerlerden ibaret değildir. Kişiliğimizin büyük bölümü:

• Sosyal kognisyon (başkasının duygularını anlama)
• Duygusal düzenleme
• Empati
• Ahlaki değerlendirme
• Dürtü kontrolü
• Kendilik algısı ve içgörü gibi beynin sosyal ağlarıyla bağlantılıdır.

Bu devrelerin başlıcaları: prefrontal korteks, amigdala, anterior singulat korteks ve insula gibi bölgeler.

Yaş aldıkça bu bölgelerde hacim kaybı, bağlantı zayıflığı ve nörotransmitter değişimleri olur. Bu da davranışlarımızı, duygusal tepkilerimizi ve başkalarıyla ilişkimizi etkiler.

🔍 Beyinde Yaşlanma ile Görülen Temel Değişiklikler

1. Prefrontal kortekste küçülme:
   Planlama, empati, sosyal kurallara uyum gibi işlevler bozulabilir.
2. Dopamin azalması:
   Motivasyon düşer, duygular daha durağanlaşır.
3. Amigdala aktivitesinde değişim:
   Duygusal uyarıcılara karşı daha az tepki verilir ya da ani tepkiler oluşur.
4. Default Mode Network’te bozulma:
   Kişinin içsel düşünce akışında ve kendilik algısında sapmalar olur.

🧩 Davranış Değişiklikleri Hangi Hastalıklarla İlişkili Olabilir?

Bazen yaşla birlikte gelen değişimler sadece normal yaşlanma değildir. Özellikle:

• Frontotemporal demans: Empati kaybı, davranışsal değişiklikler, sosyal uygunsuzluk
• Alzheimer hastalığı: Erken dönemde değil ama ilerleyince kişilik değişebilir
• Depresyon ve anksiyete: Karamsarlık, içe çekilme, tahammülsüzlük
• İnme sonrası değişiklikler: Özellikle sağ hemisfer etkilenmişse sosyal farkındalık bozulabilir

👀 Yakınlar İçin Uyarı İşaretleri

• “Artık başkalarının ne hissettiğini umursamıyor.”
• “Hiç olmadığı kadar kırıcı konuşuyor.”
• “Bencilleşti.”
• “Daha duygusuz, tepkisiz biri oldu.”
• “Empatisi azaldı, daha çabuk sinirleniyor.”

Bu tür değişiklikler varsa, sadece karakter olarak değil, beyinsel nedenlerle de açıklanabilir. Mutlaka bir nöroloji uzmanına başvurulmalı.

🛠️ Neler Yapılabilir?

1. Nörolojik değerlendirme:
   Kognitif testler, MR görüntüleme, davranış gözlemleri
2. Sosyal kognisyon egzersizleri:
   Yüz ifadeleriyle duygu tanıma, hikâye analizleri, grup terapileri
3. Aile eğitimi ve psikososyal destek:
   Değişimin anlaşılması, iletişim yollarının yeniden kurulması
4. Yaş dostu sosyal çevre tasarımı:
   Tahammül gerektirmeyen, destekleyici sosyal alanlar oluşturmak

💬 Son Söz: Kişilik Değişimi Değil, Beynin Yolculuğu

Sevgili okurlar,

Yaşlı bir kişinin davranışı değiştiğinde, ona yalnızca “huysuz” damgası vurmak kolaydır. Ama unutmayalım ki bu bir kişilik zayıflığı değil, nörobiyolojik bir dönüşümdür. Anlamak, desteklemek ve erken fark etmek hem birey hem de aile için büyük bir kazanımdır.

Ve unutmayın: Yaşlanan beyin yıkılmaz, sadece farklı çalışır. Sevgi ve anlayışla o yeni çalışmayı çözümleyebiliriz.