Acılar Bizi Olgunlaştırır mı Yoksa Alzheimer’e mi Götürür?
Prof. Dr. Aynur Özge
Derler ki sizi öldürmeyen acı güçlendirir. Bu aslında doğrudur. Öte yandan bir kişi Alzheimer olduğunda hasta yakınları bana sorar; Hocam annem çocukluğundan beri çok zorluk çekti, hep ezildi, hor görüldü, hatta şiddet gördü. Acaba ondan dolayı mı Alzheimer oldu?
Bu yazımda sizinle zorlu yaşam olayları ve Alzheimer hastalığı gelişimi arasındaki ilişki hakkında güncel bilgilerimizi paylaşmak istiyorum.
Zorlu Yaşam Olaylarının Beyin Gelişimine Etkisi
Zorlu yaşam olayları, yani yoğun stres, travma veya uzun süreli baskılar, beynimizin gelişimini ve işlevlerini ciddi şekilde etkileyebilir. Yani bir kişinin çocukken maruz kaldığı stres eğer yeterince sevgi ve destekle bir parça rahatlatılmadıysa o kişinin beyin bağlantılarına ait rezervini olumsuz etkiler. Şöyle ki;
- Stres ve Beynimiz:
- Bellek ve Öğrenme: Sürekli stres altında kalmak, beynimizin bellek ve öğrenme merkezi olan “hipokampusun küçülmesine” neden olabilir. Bu da unutkanlık ve öğrenme güçlükleri olarak karşımıza çıkar.
- Duygusal Denge: Stres, karar verme ve duygularımızı kontrol etme becerilerimizi yöneten “prefrontal kortekste” de olumsuz değişikliklere yol açabilir. Bu yüzden stresli dönemlerde daha kolay sinirlenir veya karar vermekte zorlanırız.
- Beyin Plastisitesi: Stres hormonu kortizol, beynimizin kendini yenileme ve adaptasyon yeteneğini, yani nöroplastisiteyi, azaltabilir. Bu durum, yeni şeyler öğrenmemizi ve değişikliklere uyum sağlamamızı zorlaştırır.
- Erken Yaşta Yaşanan Travmalar:
- Duygusal ve Sosyal Gelişim: Çocukluk döneminde yaşanan travmalar, duygusal ve sosyal gelişimimizde kalıcı izler bırakabilir. Bu tür travmalar, ilerleyen yaşlarda duygusal zorluklara ve sosyal ilişkilerde problemler yaşanmasına neden olabilir.
- Beyin Gelişiminde Gecikmeler: Kronik stres altında büyüyen çocukların beyin gelişimi gecikebilir veya normalden farklı bir seyir izleyebilir.
Beyin Hücrelerinin Yıkıma yani Nörodejenerasyona Gitmesi
Nörodejenerasyon, yani beyin hücrelerinin zarar görmesi ve ölmesi, birçok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıkar.
- Hücre Ölümü ve Zarar Görmesi:
- Oksidatif Stres: Vücudumuzda artan ve “serbest radikaller” olarak adlandırılan zararlı atıklar, hücre zarlarına, proteinlere ve DNA’ya zarar vererek hücrelerin ölümüne yol açabilir.
- Enflamasyon: Sürekli stres, vücudumuzda ve beynimizde inflamasyon, yani iltihaplanma süreçlerini tetikleyebilir. Bu da beyin hücrelerinin hasar görmesine neden olur.
- Glutamat Eksitotoksisitesi: Beyinde uyarıcı bir aracı molekül olan “glutamat” isimli kimyasalın aşırı miktarda salınımı, beyin hücrelerinin aşırı uyarılmasına ve sonuçta ölümüne yol açabilir.
- Nörodejeneratif Hastalıkların Gelişimi:
- Alzheimer Hastalığı: Zorlu yaşam olayları, beyin hücrelerinin strese yanıt olarak zarar görmesine ve Alzheimer hastalığının gelişiminde rol oynayan beta-amiloid plakları ve tau protein yumaklarının oluşumuna katkıda bulunabilir.
Alzheimer Hastalığının Gelişiminde Zorlu Yaşam Olaylarının Rolü
- Beta-Amiloid ve Tau Proteinlerinin Birikimi:
- Stresin Etkisi: Kronik stres, Alzheimer hastalığına yol açan beta-amiloid plaklarının ve tau yumaklarının birikimini hızlandırabilir.
- Genetik ve Çevresel Etkiler: Zorlu yaşam olayları, genetik yatkınlığı olan bireylerde Alzheimer hastalığının daha erken ortaya çıkmasına neden olabilir.
- Beyin Hacminin Azalması:
- Hipokampus ve Korteks: Zorlu yaşam olayları, Alzheimer hastalığının erken dönemlerinde ana hafıza kartı olarak bilinen hipokampus ve beyin kabuğu olarak bilinen korteksin küçülmesine katkıda bulunabilir. Bu durum, bellek ve düşünme yetilerimizi olumsuz etkiler.
- Bilişsel Fonksiyonların Azalması:
- Bellek ve Öğrenme: Zorlu yaşam olayları, Alzheimer hastalığının belirtilerinin daha erken ortaya çıkmasına ve bilişsel işlevlerin hızla bozulmasına neden olabilir.
O halde İngilizlerin deyimi ile “no pain, no gain” yani acı yoksa kazanç da yok desek de. Küçük yaştan itibaren yaşanan zorlukların her zaman nitelikli sevgi ve ilgi merhemi ile desteklenmesi, oluşan stres yaralarının bu şekilde iyileştirilmesi lazım. Aksi halde Alzheimer hastalığı hem erken başlayacak, hem de maalesef ki hızlı seyredecektir.
Birbirimizin yaralarına derman olduğumuz sağlıklı günler dileğiyle…
